Đo Lường Ảnh Hưởng Của Bạn

Theo dõi chất lượng không khí không chỉ là thu thập dữ liệu—mà còn là tạo ra sự thay đổi có ý nghĩa. Dù mục tiêu của bạn là nâng cao nhận thức, định hình chính sách công hay thay đổi hành vi, việc thấu hiểu tác động thực tế của dự án là vô cùng quan trọng. Đo lường tác động cho phép bạn đánh giá xem dự án có đang đi đúng hướng không, liệu những nỗ lực gắn kết cộng đồng có đang được chuyển hóa thành hành động cụ thể không, và liệu dữ liệu của bạn có đang mang lại những kết quả mà bạn đã đặt ra hay không.

Chương này hướng dẫn bạn cách đánh giá hiệu quả của dự án chất lượng không khí thông qua việc xem xét lại các mục tiêu bạn đã xác định trong Giai đoạn Lập kế hoạch (P2). Bằng cách xem xét kỹ lưỡng những thay đổi theo thời gian, cả về dữ liệu chất lượng không khí và phản ứng của cộng đồng, bạn có thể hiểu rõ hơn về tiến độ, điều chỉnh phương pháp tiếp cận và đảm bảo dự án mang lại giá trị lâu dài.

1. Bắt đầu bằng việc xem xét lại mục tiêu của bạn

Đánh giá tác động một cách có ý nghĩa bắt đầu bằng việc quay lại các mục tiêu ban đầu của dự án. Bạn đã đặt ra mục tiêu gì? Bạn có nhắm đến việc giảm thiểu khí thải liên quan đến giao thông gần trường học không? Nâng cao nhận thức ở các khu dân cư ô nhiễm nặng? Thúc đẩy cải cách chính sách hay thay đổi hành vi?

Quay lại bảng Tổng Quan Dự Án (“Project Overview”) mà bạn đã điền trong Chương P2 – Xác Định Vấn Đề Chất Lượng Không Khí Của Bạn. Mỗi yếu tố ban đầu của dự án (nhóm đối tượng mục tiêu, loại ô nhiễm, tác động mong muốn và chiến lược tương tác) nên được sử dụng làm cơ sở để bạn xem xét lại. Các hành động của bạn có phù hợp với mục tiêu ban đầu không? Ưu tiên của bạn có thay đổi dựa trên những gì bạn đã học được không?

Khi các mục tiêu chưa đạt được, việc đo lường tác động giúp xác định nguyên nhân. Khi các mục tiêu đã hoàn thành, nó cho phép bạn định lượng và ghi nhận thành công.

2. Đánh giá thay đổi chất lượng không khí theo thời gian

Một trong những cách trực tiếp nhất để đánh giá tác động của bạn là phân tích sự thay đổi của chất lượng không khí tại địa phương kể từ khi dự án bắt đầu. Mặc dù ô nhiễm không khí có thể dao động do các nguyên nhân tự nhiên và biến đổi theo mùa, việc theo dõi liên tục cho phép bạn phát hiện các quy luật và xu hướng theo thời gian.

So sánh dữ liệu hiện tại với mốc tham chiếu ban đầu của bạn. Nồng độ PM_2.5 có giảm không? Các đợt ô nhiễm cao điểm có xảy ra ít thường xuyên hơn hoặc trong thời gian ngắn hơn không? Dữ liệu có giúp xác định các nguồn ô nhiễm mới hoặc cho thấy thời điểm và địa điểm cần can thiệp nhất không?

Mặc dù những thay đổi ngắn hạn có thể không đáng kể, ngay cả những cải thiện nhỏ, đặc biệt là trong giờ cao điểm giao thông hoặc mùa đốt (rác/nông sản), cũng có thể là dấu hiệu của cải thiện có ý nghĩa. Và nếu mức độ ô nhiễm không thay đổi hoặc trở nên tồi tệ hơn, dữ liệu của bạn vẫn rất có giá trị: nó cung cấp bằng chứng để bạn thúc đẩy các hành động mạnh mẽ hơn.

Nếu dự án của bạn tập trung vào trường học hoặc khu dân cư, hãy xem xét kỹ các địa điểm cụ thể đó. Bạn có thể xác định những xu hướng nào kể từ khi các máy đo được triển khai? Mức độ ô nhiễm gần các nhóm nhạy cảm, như trẻ em hoặc người già, có được cải thiện không? Những hiểu biết này có thể giúp làm sắc nét thông điệp của bạn và định hướng các biện pháp can thiệp trong tương lai.

3. Theo dõi nhận thức cộng đồng và thay đổi hành vi

Chỉ riêng dữ liệu định lượng không thể kể hết toàn bộ câu chuyện. Một phần quan trọng trong sự thành công của dự án nằm ở cách mọi người phản ứng với nó (xem thêm Chương 07, Mục 3: Khuyến khích và Ghi nhận Hành động). Thái độ có thay đổi không? Mọi người có hiểu biết hơn hoặc sẵn sàng thay đổi hành vi của mình không? Cộng đồng có tương tác với các kết quả của dự án không?

Phản hồi thường xuyên từ cộng đồng thông qua các cuộc khảo sát ngắn, phỏng vấn hoặc các buổi họp cộng đồng giúp đánh giá xem thông điệp của bạn có tạo được tiếng vang hay không. Hãy hỏi người dân xem họ có hiểu dữ liệu được chia sẻ không. Họ có sử dụng nó để đưa ra quyết định, như hạn chế hoạt động ngoài trời vào những ngày ô nhiễm cao hoặc tắt máy xe thay vì để xe chạy không tải không?

Hãy chú ý đến ngôn ngữ. Nếu ngày càng có nhiều người sử dụng các thuật ngữ như “PM_2.5” hoặc đặt câu hỏi về giờ ô nhiễm cao điểm, đó là dấu hiệu của nhận thức ngày càng tăng. Nếu bạn nghe được những câu chuyện về sự thay đổi hành vi, như các gia đình đeo khẩu trang trong giờ cao điểm giao thông hoặc các doanh nghiệp di dời hoạt động đốt rác, bạn đang thấy được tác động vượt ra ngoài dữ liệu.

4. Theo dõi ảnh hưởng đến chính sách và hành động cộng đồng

Việc ghi lại cách dữ liệu dự án của bạn đang được sử dụng trong phạm vi công cộng là một phương thức quan trọng để chứng minh ảnh hưởng rộng lớn hơn của dự án—đặc biệt khi những thay đổi chính sách trực tiếp có thể cần thời gian. Hãy bắt đầu bằng cách lưu giữ một bản ghi chuyên dụng về những thời điểm dữ liệu chất lượng không khí của bạn được tham chiếu, chia sẻ hoặc sử dụng để hỗ trợ vận động chính sách hoặc ra quyết định. Nhật ký tác động ở cuối chương này cũng có thể được sử dụng để hỗ trợ việc theo dõi của bạn.

Việc này có thể bao gồm:

• Các cuộc họp và tham vấn với chính quyền địa phương hoặc lãnh đạo cộng đồng: Ghi lại các điểm chính hoặc lưu ý bất kỳ đề cập cụ thể nào đến dữ liệu của bạn. Nếu một quan chức địa phương tham chiếu đến kết quả của bạn khi thảo luận về chính sách giao thông hoặc sức khỏe cộng đồng, hãy ghi lại thời điểm và cách thức điều đó xảy ra. Bạn cũng có thể chủ động đưa dữ liệu của mình vào những tài liệu báo cáo chính thức hoặc các bài thuyết trình trước hội đồng thành phố hoặc các ban ngành về môi trường.
• Đưa tin trên báo chí: Theo dõi bất kỳ lượt đề cập nào trên phương tiện truyền thông, dù là trên báo địa phương, phỏng vấn trên đài phát thanh, hay các trang tin tức trực tuyến. Lưu lại bản sao các bài báo hoặc các đoạn tin tức có đề cập đến dự án hoặc trích dẫn kết quả của bạn. Những lượt đề cập công khai này giúp hợp pháp hóa nỗ lực của bạn và cho thấy công việc của bạn đang tạo được sức hút.
• Sự lan tỏa trên mạng xã hội: Nếu nhóm của bạn hoặc cộng đồng chia sẻ kết quả theo dõi trên các nền tảng như Facebook, Instagram hoặc WhatsApp, hãy theo dõi những phản hồi. Mọi người có bình luận không? Các nhà lãnh đạo hoặc tổ chức địa phương có chia sẻ bài đăng của bạn không? Sử dụng các số liệu cơ bản như lượt chia sẻ, lượt thích hoặc tin nhắn nhận được để đánh giá khả năng hiển thị và phạm vi tiếp cận. Chụp ảnh màn hình hoặc ghi lại dữ liệu từ các bài đăng tạo ra sự tương tác.
• Quan hệ đối tác và hợp tác: Nếu dữ liệu của bạn đã được các tổ chức NGO địa phương, nhà nghiên cứu học thuật hoặc các nhóm môi trường sử dụng để hỗ trợ các sáng kiến rộng lớn hơn—như kiến nghị, chiến dịch nâng cao nhận thức hoặc đề xuất tài trợ—hãy ghi lại những trường hợp đó. Yêu cầu các đối tác trích dẫn công trình của bạn hoặc ghi tên bạn là người đóng góp khi thích hợp.

5. Đảm bảo tác động lâu dài

Như đã đề cập trong Chương O1: Vận hành Mạng lưới Liên tục, tác động không kết thúc khi một dự án hoàn thành. Thực tế, một số thay đổi có ý nghĩa nhất, như thói quen mới, nhận thức bền vững hoặc thay đổi chính sách, có thể diễn ra rất lâu sau khi các máy đo được lắp đặt. Đó là lý do tại sao việc đánh giá kết quả lâu dài là điều cần thiết để hiểu được di sản thực sự của dự án.

Hãy bắt đầu bằng câu hỏi: Điều gì đã được duy trì kể từ khi dự án của bạn khởi động? Các trường học có tiếp tục sử dụng dữ liệu của bạn trong lớp học không? Các quan chức y tế có còn tham khảo kết quả của bạn khi đưa ra lời khuyên về sức khỏe cộng đồng không? Các thành viên cộng đồng có còn điều chỉnh các hành vi như thói quen đốt rác hoặc thói quen đi lại không?

Tác động bền vững cũng thể hiện ở cách mọi người tiếp tục chia sẻ hoặc tương tác với dữ liệu của dự án. Dữ liệu có được chia sẻ liên tục và vẫn chính xác không? Các tổ chức địa phương có tham khảo công trình của bạn trong những báo cáo hoặc kế hoạch của riêng họ không? Đây là những dấu hiệu cho thấy dự án của bạn đã trở thành một nguồn tài nguyên đáng tin cậy.

Bạn không cần phải đo lường mọi thứ cùng một lúc. Thay vào đó, hãy xem xét lại các mục tiêu ban đầu của mình và xác định một vài chỉ số chính về thay đổi lâu dài. Sau đó, đặt ra những thời điểm định kỳ để suy ngẫm về chúng—có thể là sáu tháng một lần hoặc hàng năm.

Hãy coi đây không phải là một mục kiểm tra cuối cùng, mà là một phần của câu chuyện đang tiếp diễn của dự án. Việc theo dõi những gì tồn tại không chỉ cho thấy những gì có hiệu quả—mà còn giúp bạn cải thiện các dự án trong tương lai, đảm bảo các mối quan hệ đối tác mới và xây dựng một nền tảng vững chắc hơn cho việc vận động cho không khí sạch trong cộng đồng của bạn.

6. Nhật ký tác động

Để giữ mọi thứ ngăn nắp, hãy cân nhắc tạo một nhật ký tác động đơn giản để thể hiện dự án của bạn đang hiệu quả như thế nào. Dưới đây là một danh sách kiểm tra mẫu mà bạn có thể tham khảo để theo dõi tiến độ của mình:

Bạn có thể duy trì nhật ký này dưới dạng kỹ thuật số hoặc bản in và bổ sung khi có những tác động mới phát sinh. Theo thời gian, danh sách kiểm tra này trở thành một bản ghi sống động về ảnh hưởng của dự án—một điều để ghi nhận, học hỏi và dựa trên đó để xây dựng.

Developed by AirGradient in Collaboration with the UNDP Global Centre Singapore CC-BY-SA